KULeuven Vakpagina

Werd vanaf 2012 niet langer door prof. Burms maar door prof. Raymaekers gegeven. Vanaf 2017 gegeven door Benjamin De Mesel.

• Slides
• Reader met teksten voor werkcollege
• Handboek “Basisboek ethiek” van M. van Hees, T. Nys & I. Robeyns
  Kan handig zijn, maar is niet noodzakelijk om te slagen, de meeste studenten lezen niet eens in het boek

De Mesel leest vooral zijn slides af en gooit er toch hier en daar een grapje in. Hij is niet de meest enthousiasmerende prof, maar nog de slechtste niet. De punten voor het examen kunnen soms wat lager uitvallen dan verwacht.

“Opgelet voor het examen! Prof. Raymaekers heeft hoge verwachtingen en geeft niet snel veel punten. De cursus perfect reproduceren is slechts een 12/20 waard. Hij verwacht dat je laat merken dat je een goed inzicht hebt in de zaak, en een heldere presentatie geeft als antwoord.”

“Raymaekers is een gepassioneerd spreker; zijn lessen lonen zeker de moeite om een bezoekje te brengen. Bovendien is zijn handboek niet zo dik, dus geeft hij in de hoorcolleges achtergrondinformatie, die ook essentieel is om een hoger cijfer te behalen.”

“De lectuurcolleges met Dries Deweer worden steeds met een andere werkvorm opgevat: een keer is het een groepsdiscussie, dan weer in groepjes vragen behandelen en ook eens een volledige analyse van de tekst (J.S. Mill) maken. Bijzonder leerzaam!”

Samenvatting, met dank aan Vincent Cuypers

Nota's bij lectuursessies, met dank aan Michiel Rollier

Nota's bij lectuursessies, met dank aan Stef Frijters

Uitgebreide lesnota's, met dank aan Stef Frijters

Samenvatting, met dank aan Floris Vergunst

Opgeloste examenvragen, met dank aan Lorenzo Buti

Mogelijke examenvragen, met dank aan Nina le Compte

Overzicht Normatieve Theorieën, met dank aan Jade Van de Meulebroecke

Samenvatting moraalfilosofie (2019-2020), met dank aan Thor Geunens

Met dank aan Elisa Wijers, Lorenzo Buti, Aaron Soens & Michiel Geusens.

• Grote vragen
  • Tekst P.Singer; Singer beweert: door meer te geven dan wat mijn eerlijk deel zou zijn als iedereen zou bijdragen (door meer dan £5 te geven), kan ik meer leed voorkomen dan door gewoon mijn eerlijk deel te geven. Omdat ik weet dat niet iedereen zal bijdragen, moet ik meer geven dan mijn eerlijk deel. Dit argument heeft volgens sommigen een absurde conclusie. Welke? En waarom denkt Singer dat die conclusie niet volgt? Leg in dat verband de volgende zin uit: ‘The result of everyone doing what he really ought to do cannot be worse than the result of everyone doing less than he ought to do, although the result of everyone doing what he reasonably believes he ought to do could be’
  • Leg Mackies relativiteitsargument uit. Hoe bekritiseerd David Enoch dit argument?
• Kleine vragen
  • Wat zijn de verschillen tussen de ethiek van Nietzsche en het ethisch egoïsme?
  • Wat is libertalisme?
  • 'Om moreel goed te handelen, moet je geluk hebben'. Bespreek voor een utilitarist, deontoloog en deugdenethicus.
• Opdracht: je bereidt ongeveer 7 ethische stellingen voor op voorhand (argumenten pro of contra, o.b.v. de eigen mening en gegrond in bestaande argumenten, geholpen door artikels die De Mesel aanbiedt) en je krijgt één van die stellingen op het examen die je moet beargumenteren.

• Leg het Cornell realisme uit.
• Wat is simpel subjectivisme?
• Wat is het verschil tussen de fabilistische en infabilistische opvatting bij het funderingsdenken?
• Leg meningsverschillen in de verschillende meta-ethische theorieën uit
• Definitie Bentham.. Is de combinatie van daadwerkelijke gevolgen en handelingsutilitarisme mogelijk?
• Met tekstfragment: waarom kunnen slechte mensen aan de macht komen als we double doctrine niet volgen?
• Waarom is Nietzsche zijn ethiek een deugdenethiek? in welk opzicht verschilt deze van die van aristoteles
• Is moraal typisch menselijk? licht je antwoord toe aan de hand van de bevindingen van Michael tomasello
• Vraag bij tekst kant: waarom is het voor kant niet toegestaan valse beloftes te maken
• Verschil tussen regel- en handelingsutilitarisme, verschil tussen specifieke en type handelingen en verschil tussen regeluti. en type handelingen
• Wat is een niet-basale overtuiging?
• Hoe staat Kant tegenover zelfmoord? (je krijgt de tekst) (grote vraag)
• Je hebt steeds verboden handelingen enzo maar hoe hoe zit het moet toegelaten handelingen? Leg uit voor consequentialist en deontoloog. (kleine vraag)
• Wat is het verschil tussen simpel subjectivisme en emotivisme? (kleine vraag)
• 'Defintie nutsprincipe Bentham' wat wordt er bedoeld met 'tendens'? Past dit bij een handelsutilitarisme met daadwerkelijke gevolgen en specifieke handelingen? (grote vraag)
• 'Wat moreel verkeerd is, is niet moreel toegestaan' wat zeggen de vergissingsethici hierover? (kleine vraag)
• Kant cathegorische en hypothetische imperatief

• Kan je verduidelijken waarom de ethiek van Levinas zijn vertrekpunt vindt in de ervaring van absurditeit?
• In welke zin is het ethisch project van Kant en Levinas vergelijkbaar? Wijs op gelijkenis en verschil.
• Geef een kritische bespreking van de mogelijkheden en grenzen van de mensenrechten.
• Hoewel de mensenrechten op grote instemming kunnen rekenen, zijn ze toch ook voorwerp van kritiek. Wat zou je antwoorden op de kritiek a) dat ze leiden tot onverschilligheid, b) dat ze overbodig zijn, c) dat ze uiting zijn van individualisme.
• Kunnen de mensenrechten beschouwd worden als een valabel alternatief voor het natuurrecht?
• Wat te denken van de uitspraak “recht is een geheel van regels, verbonden met sancties”?
• Waar zag Habermas de ethiek in zijn communicatietheorie ?
• Geef het verschil tussen smalle en brede moraal.
• Waarom wordt er tegenwoordig terug beroep gedaan op virtue ethics?
• Wat zou Kant zeggen op 'ik ben vrij dus ik doe wat ik wil' (ondersteun met behulp van de tekst)?
• Leg kort uit: uitspraak van Pieter De Somer 'recht om te dwalen'.
• In welke zin is Habermas' ethiek hedendaags?
• Wat is utilitarisme en plaats in cultuurhistorische context + kan je dit ondersteunen met behulp van de tekst?
• Waarom is een normatieve ethiek vandaag problematisch?
• Wat is de plaats van de deugd in de ethiek van Aristoteles + verwijs naar de tekst.
• Het il-y-a bij Levinas, leg kort uit.
• Op welke manier kan de technocratie een bedreiging vormen voor de normatieve ethiek?
• Leg kort uit: “genot is de afwezigheid van pijn”.
• Hoe vindt de ethiek van Levinas zijn oorsprong in de ervaring van de absurditeit? Waar vind je dit terug in de tekst?
• Is Häbermas Diskurs-ethiek postmodern?
• Leg het verschil uit tussen Deontologische en Teleologische Ethiek. Waar zou je Levinas Plaatsen? (ondersteunen met tekst)
• Leg BEKNOPT uit: de is/ought-question.
• Waarom is het epicurisme een levenswijsheid? Wat is de taak van de filosoof?
• Wat is het verband tussen de drie categorische imperatieven van Kant? Illustreer met de tekst.
• Verklaar de uitspraak van Aristoteles: 'Iemand die zich afvraagt of hij zijn ouders moet beminnen, heeft geen argumentatie nodig maar straf.'
• Is het consequentialisme ethisch consistent? Waarom? Waarom niet? *Kan je je antwoord onderbouwen mbv de tekst van J.S. Mill?
• Wat bedoelt Habermas met Herrschaftsfreie Kommunikation? Leg KORT uit.
• Geef een kritische bespreking van het epicurisme, zowel naar de antropologisch-psychologische implicaties als naar de ethische implicaties.
• Wat is een mogelijke weerlegging op de rigorisme-kritiek die vaak tegen de ethiek Kant werd geuit? Illustreer met de tekst.
• Leg KORT uit: “de relatie tot de Ander bij Levinas is geen symmetrische”.
• Socrates wordt wel eens de grondlegger van de wijsgerige ethiek genoemd, waarom? Zijn er elementen van zijn filosofie die je vandaag nog terug vindt?
• Levinas ethiek is een kritiek op de Westerse filosofie, waarom? Kan je hier in de tekst elementen van vinden?
• Leg kort de volgende uitspraak van Epicurus uit: “Je moet de dood niet vrezen, zolang wij er zijn, is de dood er niet en als de dood er is, zijn wij er niet meer”.

• Wat betekent het dat de ethiek behoort tot de praktische filosofie? Welke zijn de grenzen en de doelstellingen van de praktische filosofie?
• Waarom wordt een normatieve ethiek vandaag vaak als problematisch ervaren?
• Wat is het statuut van de ethiek bij Aristoteles?
• Wat betekent het dat de ethiek van Aristoteles een eudaimonistische ethiek wordt genoemd?
• Hoe definieert Aristoteles deugd? Kan je verklaren waarom er in de hedendaagse ethiek vaak wordt teruggegrepen naar een deugdenethiek?

• Hoe zou je vanuit het standpunt van Aristoteles het epicurisme beoordelen?
• Aristoteles, epicurisme en utilitarisme worden beschouwd als teleologische ethiek. Wat betekent dit? Wat is het bezwaar vanuit een deontologische ethiek?
• Wat betekent het dat het epicurisme een levenswijsheid is? Hoe wordt de taak van de filosoof in deze ethiek opgevat?
• Geef een kritische bespreking van het epicurisme, zowel naar de antropologisch-psychologische implicaties als naar de ethische implicaties.
• Hoe zou een consequent epicurist reageren op de objectief-wetenschappelijke vaststelling dat alcohol of tabak schadelijk zijn voor de gezondheid?
• “Vrijheid wil zeggen: je zin kunnen doen”. Hoe zou Kant op deze uitspraak reageren?
• Kants ethiek vertrekt van het ‘morele factum’. Leg uit.
• Wat betekent het dat Kants ethiek een intentie-ethiek is?
• Volgens Kant ligt de grondslag van het zedelijk bewustzijn in de vrijheid. Toon aan hoe Kant tot dit inzicht komt en welke consequenties het heeft.

• Wat is het verband tussen de drie formuleringen van de kategorische imperatief bij Kant?
• Voor de fundering van de kategorische imperatief vertrekt Kant van het concept om tot bij de formulering te komen. Hoe kan je dit uitleggen?
• In welke zin is Levinas’ ethiek een kritiek op de Westerse filosofie?
• Kan je verduidelijken waarom de ethiek van Levinas zijn vertrekpunt vindt in de ervaring van absurditeit?
• In welke zin is het ethische project van Kant en Levinas vergelijkbaar? Wijs op gelijkenis en verschil.

• In hoeverre zijn Habermas en Levinas geïnspireerd door Kant?
• Geef een kritische beoordeling van het utillitarisme?

• Beschrijf het contrast tussen de ethiek van Aristoteles en een christelijk geïnspireerde ethiek.
• Wat is binnen de context van de toekenning van verantwoordelijkheid de betekenis van het berouw van iemand die zich aan een misdaad heeft schuldig gemaakt?
• Hoe moeten we de betekenis interpreteren van het beroep dat men soms doet binnen de context van biomedische discussies ophet zogenaamde ‘respect voor de natuur’ (mogelijk voorbeeld: invitro fertilisatie)?
• Wat bedoelt Hume wanneer hij beklemtoont dat het nut van essentieel belang is voor de betekenis die bijvoorbeeld ‘benevolence’ voor ons heeft?
• Wat is het verband tussen enerzijds Bacon en Descartes en anderzijds de individuele autonomie?
• Wat is de overtuiging van Strawson over de problematiek van determinisme en morele verantwoordelijkheid?
• De algemene opvatting over onze zoektocht naar erkenning is dat wij bij anderen deze erkenning zoeken om een juist oordeel over onszelf te kunnen krijgen. Leg uit waarom dit een foute oplossing is.
• Hoe ziet Kant in zijn opvatting de relatie tussen moraal en geluk?

• Wat is het verschil tussen het probleem van determisme-vrijheid en determinisme-verantwoorelijkheid (enkel het verschil uitleggen)
• In ons verlangen naar erkenning zijn we niet gewoon uit op vriendelijkheid. Leg uit.
• Bespreek het is-ought argument
• Het ideaal van autonomie leidt tot een contradictie, leg uit.

• Wat is de opvatting van het utilisme over morele taboes?
• Waarom hebben morele taboes vooral te maken met seks, geboorte en dood?
• Welk psychologisch gegeven verleent op het eerste gezicht een zekere aanemelijkheid aan de stelling dat we in het morele handelen aan 'luck' ontsnappen (en dat dus moral luk niet bestaat)?
• Wat is Humes kritiek op de stelling van het egoïsme?
• Hoe verbindt Kant de autonomie van de moraal met de autonomie van het Subject?
• 'If determinism is true, we can act as we please, but not please as we please.' Bespreek.
• Verklaar het ontstaan van morele taboes.
• Wat is het verschil tussen naturalistisch realisme en intern realisme?
• Leg uit wat Kant bedoelt met de notie 'goede wil'.
• Waarom is de vraag of het DET waar is, irrelavent voor het beantwoorden van de vraag wat in onze macht ligt?
• Illustreer aan de hand van het voorbeeld van het negatief oordeel over leugenachtigheid, het onderscheid tussen de twee types van negatieve oordelen over personen.
• Let uit in welke zin het verlangen om zichzelf als individu te rechtvaardigen niet kan worden bevredigd.

• Bespreek de term akrasia bij Aristoteles.
• Bespreek het belang van de betekenissamenhang (het symbool) in de context van de discussie rond de nieuwe voortplantingstechnologieën.
• Wat is het belang van het onderscheid tussen de hypothetische en de categorische imperatief bij Kant. (Eerst onderscheid uitleggen, dan belang van onderscheid aantonen.)
• Bespreek: emotivisme (bondig, 1/4 blz)
• Bespreek het belang van karaktergetuigenissen bij de toekenning van verantwoordelijkheid.
• Leg het verschil tussen kant en Aristoteles bondig uit
• Beschrijf de deugd van megalopsuchía bij Aristoteles.
• Leg het argument van moral integrity tegen het utilisme uit.
• Het determinisme zou volgens sommigen een vaak gebruikt excuus veralgemenen. Geef hier kritiek op.
• Wat bedoelt Kant met de stelling dat eerbied (Achtung) voor de wet het motief is van de zuivere praktische rede?
• Wat is het verband tussen het eigene van de wetenschap en het ideaal van individuele autonomie?
• Wat zijn beslisbare problemen? Wat is hun relevantie voor de meta*ethiek?
• Leg uit hoe Kant het thema van universaliseerbaarheid (essentie van de categorische imperatief) toelicht aan de hand van de voorbeelden: je moet hulp bieden aan anderen die in nood zijn; je mag geen valse beloften doen. Bespreek de problemen die zich in verband met deze voorbeelden stellen.
• Bespreek de volgende gedachte: wanneer we veel meer zouden weten over determinerende factoren van iemands gedrag, zouden we geen verantwoordelijkheid meer toekennen.
• Leg uit: Wat bij Aristoteles 'eudaimonia' wordt genoemd is sterk verschillend van wat wij gewoonlijk verstaan onder 'geluk'.
• Waarom stelt het determinisme geen probleem voor de toekenning van verantwoordelijkheid indien een consquentialistisch standpunt wordt Ingenomen?
• Hoe moeten we de Godsbevesteging in Kants ethiek begrijpen?
• Contradictie in individuele autonomie in onze cultuur. Bespreek. Zoiets.
• “If determinisme is true, we can act as we please, but not please as we please” Bespreek.
• Bondig: Het verschil tussen het symbool voorop stellen en de natuur.
• Contrasteer bondig Humes ethiek met die van Kant.
• Wat betekent ‘moral sense’ bij Hume?
• Leg uit: wat Hume als deugd beschouwt, behoort niet altijd tot wat wij als het domein van de moraal zouden zien.
• Wat is Humes opvatting over de stelling dat het menselijk gedrag uiteindelijk egoïstisch is?
• Uit welke elementen blijkt dat Humes perspectief niet-christelijk is?
• In welke zin zijn volgens Hume bepaalde deugden conventioneel?
• Leg uit: de vraag naar de rechtvaardige regels in verband met eigendom zal onvermijdelijk een cultuurgebonden antwoord krijgen.
• Hoe ziet Hume de relatie tussen moraal en rede?

• Leg uit: het emotivisme is de meta-ethische expressie van de ethische crisis.
• Bespreek en evalueer het regelutilitarisme.
• Moet men op grond van zijn essentialistische metafysica bij aristoteles niet eerder een deductieve ethische methode verwachten dan een inductieve?
• De categorische imperatief heeft de vorm van een synthetisch apriori oordeel. leg uit.
• In hoeverre is er tussen het intenderen en het zeker voorzien van een slecht gevolg resp. een conceptueel en een ethisch onderscheid te maken?
• Leg de samenhang uit tussen UT en de reductie van ethiek tot toegepaste ethiek. Toon aan dat UT leidt tot immorele consequenties. Bespreek historische achtergronden van UT
• Waarom is een strikte scheiding tussen een smalle en brede moraal niet houdbaar?
• Parafraseer Nietzsche’s kritiek op een smalle moraal.
• Is zelfbeheersing een deugd?
• In welke zin hangen natuur en telos samen?
• Leg uit hoe de wetenschappelijke rationaliteit het perspectief van natuurwet in de ethiek heeft aangetast.
• Waarom zegt Wittgenstein dat en theologische ethiek die beweert dat ‘Goed is wat God beveelt’ diepzinniger is?
• Is Kants kritiek op traditionele deugdenleer overtuigend?
• Bespreek Kants visie op de eindigheid van de mens
• Is respect voor de mens rationeel gerechtvaardigd?
• Bespreek Melle’s argumenten ten gunste van dierenrechten
• Volgens Arnold Burms leert het speciësisme-debat ons iets over het statuut van onze basale morele intuïties. Parafraseer Nietzsche’s kritiek op een smalle moraal.
• Welke kritiek kan men geven op de sociale contracttheorie vanuit het het bestaan van particularistische gehechtheden?
• Is Humes opvatting van rechtvaardigheid utilistisch?
• Humes filosofie is anti-rationalistisch, leg uit
• De gelijkenis tss moral luck en determinisme
• Hoe de passies zich verhouden tot de moraal van Aristoteles